استرداد جهیزیه

استرداد جهیزیه

اموالی که بر طبق رسوم قدیم زن به خانه شوهر می‌آورد، تحت عنوان جهیزیه شناخته می‌شود.

اصولا زن نیز مانند مرد می‌تواند در اموال خود هر تصرفی انجام دهد. در واقع در مسایل مالی خود استقلال تام دارد.

سیاهه جهیزیه

زن جزئیات اموال مربوط به جهیزیه خود را در سیاهه‌ای یادداشت کند.

به این نوشته اصطلاحا سیاهه جهیزیه گفته می‌شود. در سیاهه اموال زن ذکر می‌شود که به عنوان مثال یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و نظایر آن به عنوان جهیزیه تهیه شده است.

نکته اول:

حتماً داماد و چند نفر از خانواده او سیاهه را امضا کنند چون سیاهه بدون امضا به درد هیچکس نمیخورد سیاهه باید حتماً نزد پدر و مادر عروس باشد که جایش امن است. امضای زوج به سیاهه اعتبار میدهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر میکند. بهتر است شهود حداقل دو نفر مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند

در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما به لحاظ این که آوردن جهیزیه به منزل مشترک در کشورمان امری شایع است و اختلافات ناشی از آن و همچنین اثاثیه منزل بسیار مبتلا به و یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می شود ناگزیر می باید به تحلیل حقوقی آن پرداخت.

باید دانست که آوردن جهیزیه از سوی زن به منزله انصراف او از مالکیت نیست بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفا نیز چنین است مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می تواند جهیزیه را مسترد نماید.

 آیا بردن جهیزیه قبل از طلاق امکان پذیر است؟

همانطور که گفته شد حتما امکان پذیر است چون زن مالک آن وسایل است.

نکته دوم:

اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می کند ولو اینکه برای جایگزین کردن اموال جهیزیه مستهلک و خراب شده زن باشد، جزء جهیزیه نیست. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد. بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب می شوند. زن اگر بخواهد در این زمان دادخواست استرداد جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می تواند مسترد نماید.

                                                               استرداد جهیزیه با سیاهه

لیست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیر باز در کشورمان رایج بوده است و نمونه های خطی قدیمی به کرات دیده شده است بهتر است اگر تمایل به داشتن سیاهه دارید فهرستی کامل از جهیزیه با جزئیات آن تهیه کنید و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضاء اخذ کنید که این اقلام به منزل وی آورده شده است. همانطور که گفته شد جزئیات اقلام خصوصا وسایل گران را بنویسید مثلا اگر یخچال است از چه کارخانه است و چه مشخصاتی دارد یا اگر فرش است، ماشینی یا دست بافت است و اگر دست بافت است با چه مشخصاتی.

  استرداد جهیزیه یا بردن جهیزیه آسان است و معمولا مشکلی در این خصوص وجود ندارد. زن می تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف استرداد جهیزیه خود را  به استناد سیاهه در قالب دادخواست حقوقی مطالبه نماید.

نکته سوم:

در نقاط مختلف ایران رسم بر این است که بعضی از اقلام جهیزیه توسط شوهر خریداری می شود و در عمل در فهرست جهیزیه نوشته می شود. اما در هنگام استرداد جهیزیه اگر شوهر بتواند ثابت کند که این چند وسیله منزل را او خریداری کرده است. زن دیگر نمی تواند آن ها را جزء لیست جهیزیه مسترد نماید به عبارت دیگر شوهر آن وسایل را به عنوان کمک به جهیزیه خریداری کرده است که در زندگی مشترک استفاده شود نه این که زن آن ها  را استرداد نماید و او دوباره مجبور باشد همان ها را خریداری کند؟!

نکته چهارم :

در بعضی سیاهه ها مشاهده شده است طلاهای عروس (زوجه) را با قید گرم به عنوان بخشی از جهیزیه گنجانده اند. همانطور که می دانید و در تعریف جهیزیه نیز گفته شد جهیزیه اموال و وسایلی است که در زندگی مشترک استفاده می شود و لذا طلاهای زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و مرد استفاده ای از آن ها ندارد و عرفا جزء جهیزیه محسوب نمی گردد. در مواردی دیده شده است که زن به استناد لیست سیاهه جهیزیه که مرد امضاء کرده است و در آن طلا ذکر شده است دادخواست استرداد طلاها را تقدیم دادگاه کرده است. باید توجه داشت که دراین فرض که زوجه طلاها را با خود به منزل شوهر آورده باشد در تصرف خود او بوده است زیرا در مجالس و مهمانی های روزمره استفاده می کرده است مگر این که مدعی باشد در طول زندگی زوج آن ها را برداشته است که از مقوله استرداد جهیزیه خارج است و بسته به موضوع و نحوه دخل و تصرف شوهر ،زن می تواند با اثبات آن شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی مطرح کند.

                      در عرف ذکر طلا در جهیزیه به نوعی و به زعم عده ای دادن شان به زن است.                                    

سوالی که زیاد مطرح می شود اینست که، تکلیف طلا در طلاق چگونه است؟ یا وضعیت حقوقی طلاهای زن بعد از طلاق چگونه است؟    (به کرات دیده شده است که دادخواست استرداد طلا از سوی زوجه تقدیم دادگاه شده است)

در پاسخ به این سئوال باید گفت که دادخواست مطالبه طلاجات در اکثر موارد به نتیجه نمی رسد همانطور که گفته شد قانون حاکم بر دعوای استرداد هدایای زندگی مشترک مواد 795 الی 803 قانون مدنی است. در این خصوص به پاسخ سئوال مطرح شده از اداره کل حقوقی قوه قضاییه به عنوان نظریه مشورتی توجه می کنیم:

نظریه 7/206 مورخ 18/1/75

سؤال: زوج به استناد فاکتورهای خرید، دادخواست استرداد مقداری طلاجات و ساعت مچی که برای همسرش خریده بود می ‌نماید آیا در صورت اثبات خرید آن توسط زوج، می‌توان حکم به استرداد آن صادر کرد یا خیر؟ و اگر زوجه نیز متقابلاً دادخواست استرداد پارچه کت و شلوار و حلقه طلا و ساعت مچی مردانه داده باشد چه حکمی می‌توان صادر نمود؟

نظریه اداره کل حقوقی قوه قضائیه:

«چنانچه احراز شود که تحویل طلا و جواهرات خریداری‌شده برای زوجه یا زوج به عنوان هبه یا عاریه در اختیار طرف مقابل گذاشته شده است در صورت اول با توجه به ماده 803 قانون مدنی و رعایت بندهای ذیل آن و در صورت دوم با در نظر گرفتن مقررات مربوط به عاریت قابل استرداد است. اما اگر ثابت شود که اشیای مذکور به صورت هبه معوض رد و بدل شده است در این صورت قابل استرداد نخواهد بود.»

با این وصف اگر زوج هدایایی را خریده و هبه کرده است و فاکتور خرید آن ها را در اختیار دارد می تواند دادخواست رجوع از هبه و استرداد طلا به طرفیت زوجه تقدیم دادگاه کند. البته به شرط این که هبه معوض نبوده و عین مال هبه داده شده هنوز در مالکیت و اختیار زوجه باشد.

{هبه _ عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانا به کس دیگری تملیک می کند.(ماده 795 قانون مدنی)

عاریه _عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین به طرف دیگر اجازه می دهد که از عین مال او مجانا استفاده نماید.(ماده 635 قانون مدنی)

هبه معوض – عبارت از هبه مالی که در مقابل دریافت چیزی یا خدمتی انجام شده باشد.}

                                                              بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر

بر طبق آنچه گفته شد زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد می تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست فقط توجه داشته باشید اگر تمایل به این کار داشتید، فقط آنچه در لیست جهیزیه شماست و آن را خریداری کرده اید، بدون اجازه شوهر از خانه خارج کنید.

رویه قضایی نشان می دهد که اکثر قریب به اتفاق شکایت های سرقت که مرد از زن در مورد بردن اثاثیه منزل می کند به دلیل نبود عنصر معنوی جرم و یا عنصر معنوی (سوء نیت) به نتیجه مطلوب مرد نمی رسد.

توصیه می کنیم اگر بدون مجوز دادگاه می خواهید جهیزیه را مسترد نمایید بهتر است چند نفر از همسایگان را شاهد بگیرید که چه اقلامی و وسایلی را از منزل خارج می کنید.

                                                                       آیا جهیزیه به ارث می رسد؟

مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، با فوت زن ،یک چهارم اموال به مرد می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد خواهد رسید و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می شود.

در این مقاله سعی گردید تا شما همراهان را با نحوه استرداد جهیزیه در مقاطع مختلف زندگی آشنا کنیم.

اثر:وکیل محمد محمدی

مقالات مرتبط و بارگذاری شده در سایت:

استرداد هدایا و اثبات دعوا